Fıtık ( Disk Fıtığı ) Nedir ?

İnsan omurgası vertebra adı verilen kemiklerden oluşur. Omurganın içerisindeki kanaldan omurilik geçer ve birçok seviyede vücudun ilgili bölgelerine yan sinir dalları verir. Her bir omur arasında bulunan ve omurları birbirine bağlayan yapıya disk adı verilir.Diskin görevi hareket açıklığı sağlamak ve omurga üzerine düşen yükü absorbe ( şok absorbe ) etmektir. Bu disklerin çeşitli sebeplerle yaralanmasıyla diskte taşma meydana gelir.Taşmanın olduğu seviyede omuriliğin kendisine yada verdiği sinir dallarına bası olmasıyla hastalık kendini belli eder. Bası olan sinirin uyardığı alanlarda güç kaybı , uyuşma , karıncalanma ve ağrı gibi semptomlar görülür. Genelde yük taşıyan ve hareketliliği fazla olan boyun ve bel bölgesinde fıtık oluşumu daha sık görülür.

Bel Fıtığı Nasıl Oluşur ?

İki omur arasında bulunan diskler 2 kısımdan oluşur. Ortada daha yumuşak ve akışkan nucleus pulposus ve dışta daha sağlam ve merkezi çevreleyen anulus fibrosus bulunur.Herhangi bir zorlanma ve dejenerasyona bağlı diskte yırtılma meydana gelebilir. Bu da merkezdeki kısmın dışarıya fıtıklaşmasına sebep olur. Bel bölgesi çok hareketli ve yük taşıyan bir bölge olduğu için yaralanmaya açıktır.Çevre kaslardaki güçsüzlükler, postüral bozukluklar, ani hareketler ve ağır kaldırma gibi durumlarda zaman içerisinde ya da aniden fıtık oluşabilir.

Bel Fıtığında Risk Faktörleri

• Obezite : Vücut ağırlığının artması omurgaya ve disklere binen yükü arttırır. Vücut ağırlığı normal birine göre diskte dejenerasyon daha fazla olur.
• Yaş : Yaş ilerledikçe disklerdeki dejenerasyon artar. Doku iyileşme ve yenilenme kapasitesi azalır. En sık görülen aralık 35 – 50 yaştır.
• Cinsiyet : Erkeklerde kadınlara göre 2 kat fazla görülür.
• Genetik : Yapılan araştırmalarda aile öyküsünde bel fıtığı olan kişilerde görülme sıklığı aile öyküsünde bel fıtığı olmayan kişilere göre daha  fazladır.
• Fiziksel Aktivite Eksikliği : Omurga çevresi birçok kasla çevrilmiştir. Omurgaya binen yüke destek olurlar. Hareketsiz bir yaşam tarzı ile bu kaslar güçsüzleşir ve kısalır. Eklem hareketliliği azalır. Omurga pozisyonu bozulur. Düzenli egzersiz yapan kişilere göre sedanter kişilerin bel fıtığı olma riski daha fazladır.
• Mesleki Faktörler : Ağır kaldırma ve fiziksel aktivite içeren meslekler bel omurgasına binen yükü artırır. Eğer kişi doğru kaldırma tekniklerini ve pozisyonları bilmiyorsa risk oldukça yükselir. Ayrıca sürekli oturma pozisyonunda ( şoförler gibi ) ve masa başı işlerde çalışan kişilerde kaslar kısalır ve güçsüzleşir. Omurga postürü bozulur. Bel fıtığı oluşma riski artar.

Bel Fıtığının Evreleri

• Bulging: Nukleus pulpozusun (merkez) anulus fibrozusa (çevre) doğru yer değiştirmesidir.
• Protrüzyon: Nukleus pulpozusun hasarlanan anulus fibrozus lifleri içine doğru yer değiştirmesidir. Anulus fibrozusun dış lifleri sağlamdır ve nukleus pulposus hala içeridedir.
• Ekstrüzyon: Nukleus pulpozusun spinal kanal içine doğru taşmasıdır. Anulus fibrozusun tüm lifleri yırtılmıştır.
• Sekestrasyon: Diskin koparak serbest halde spinal kanal içinde bulunmasıdır.

Bel Fıtığının Belirtileri Nelerdir ?

Fıtığın olduğu segmente göre semptomların görüldüğü yerler değişir. Genellikle tek taraflı etkilenim olur.

• Ağrı: Bel bölgesi başta olmak üzere bası olan sinirin uyarım alanlarında görülür. Özellikle kalçaya uyluğa ve ayağa kadar yayılabilir. Ağrı yük taşıma, öne eğilme , ayakta veya oturmada uzun süre kalma, öksürme , hapşırma gibi durumlarda artış gösterebilir.
• Kuvvet Kaybı: Fıtığın sinire bası yapmasıyla zaman içerisinde kuvvet kaybı görülebilir. Sinirin kontrol ettiği kaslarda görülür. Genellikle kalça , bacak ve ayakta görülebilir. Kuvvet kaybının derecesi aynı zamanda hastalığın ilerlemesi hakkında bilgi verir.
• Uyuşma ve Karıncalanma: Bası altında kalan sinirin duyu aldığı alanlarda uyuşma ve karıncalanma görülebilir.
• Fonksiyon Kaybı: Motor ve duyu etkilenimi olduğu için hasta bazı hareketleri yapmakta güçlük çekebilir. Yürüme de güçlük, yürüme pateninde bozukluk ( ayağını sürüyerek yürüme gibi ) , bazı hareketlerde kayıp ( parmak ucu ve topuk yürüyüşü, düz bacak kaldırma, ayağı ve parmakları kendine doğru çekme gibi ) görülebilir. Bazı vakalarda cinsel fonksiyon kaybı, idrar tutamama gibi durumlarda oluşabilir.

Bel Fıtığının Segmentine Göre Etkilenim Alanları

L3 / L4 Segmenti : Uyluk ön yüzünde ve bacağın iç yüzünde ağrı, duyu kaybı, güçsüzlük hissedilir.

L4 / L5 Segmenti : Kalça ve bacağın arka yan yüzü, ayak üst yüzeyi ve parmaklarda ağrı, duyu kaybı, güç kaybı hissedilir. Düşük ayak tablosu olabilir.

L5 / S1 Segmenti : Kalça, uyluk ve bacağın arka yüzlerinde, topukta ve ayak dış yan kısmında ağrı, uyuşma ve güç kaybı hissedilir. Parmak ucu yükseliş hareketi etkilenebilir.

Bel Fıtığı Tanı ve Değerlendirmesi

Bel bölgesindeki başka problemler fıtık ile benzer özellik gösterebilir. Bel ağrılarının çoğu başka sebeplerden kaynaklanır. Bu sebeple hastaya bel fıtığı tanısı koymak için benzer hastalıklar elenmelidir. Hasta hikayesi alımı ve fiziki muayene ile tanı konulabilir. Fıtığın derecesini ve segmentini öğrenmek için özel testler uygulanır. Ayrıntılı değerlendirme için MRI , röntgen , BT görüntüleme yöntemleri kullanılır.

Bel Fıtığı Tedavi Yöntemleri Nelerdir ?

Hasta ayrıntılı olarak değerlendirildikten sonra cerrahiye ihtiyacı olup olmadığı belirlenir. Güncel yaklaşımda cerrahi son seçenek olarak tercih edilir. Bacakta tamamen güç kaybı , düşük ayak , mesane kontrol kaybı gibi ilerlemiş vakalar dışında hastaların çoğunda fizik tedavi tercih edilir. Oluşan fıtığı vücut zaten iyileştirme eğilimindedir. Dogru uygulanan fizik tedavi ile iyileşme hızlanır. Ayrıca hasta hatalı ve doğru pozisyonları öğrenerek fıtığın artmasını ve durumun kötüleşmesini önler.

Bel Fıtığında Kullanılan Fizik Tedavi Uygulamaları

• Manuel Terapi: Bel bölgesine yapılan özel manevraları , masajları , manipülasyon ve mobilizasyon tekniklerini içerir. Manuel terapi sayesinde fıtığın sinire yaptığı bası azalır ve fıtık iyileşmesi hızlanır.
• Egzersiz: Fıtığın yönüne ve seviyesine göre egzersiz uygulanır. Sinir iyileşmesini artırıcı sinir mobilizasyon egzersizleri tercih edilebilir. Bel bölgesinin esnekliği ve hareket açıklığını arttırıcı egzersizler uygulanır.Bel bölgesi ve çevresi kasların zayıflığı bel omurlarına binen yükü arttıracağı için bu bölgenin kuvvetli olması gerekir. Ayrıca fıtığın etkilediği alanlarda kuvvet ve esneklik kaybı olacağı için bu alanlara yönelik egzersiz de verilir.
• Elektro Fiziksel Ajanlar:  Fizik tedavi uygulamalarına  destek olarak ve semptomları azaltmak amacıyla elektro fiziksel ajanlar kullanılır.
• Kinezyolojik Bantlama: Fıtıktan dolayı bel bölgesi kaslarında spazm oluşur. Hem spazmı azaltıcı hem de destek amacıyla kinezyolojik bantlama tekniği uygulanır.
• Aktivitelerin Düzenlenmesi ve Doğru Bel Kullanımı Eğitimi: Bel bölgesini zorlayacak ve fıtığı arttıracak hareketler konusunda bilgi verilir. Kişinin günlük yaşamında kullandığı aktiviteleri nasıl yapması gerektiği konusunda eğitim verilir. Örneğin yataktan kalma şekli , yerden bir şey alırken yada ayakkabı bağlarken dikkat etmesi gerekenler gibi konularda hastaya bilgilendirme yapılır.

Bel Fıtığı Cerrahisi Sonrası Fizik Tedavi

Yapılan araştırmalar bel fıtığı cerrahisi sonrası en kısa sürede hastanın mobil olması ve fizik tedaviye başlaması gerektiğini göstermiştir. Cerrahi sonrası istirahat süresi ne kadar uzarsa hastanın iyileşme hızı o kadar azalır. Cerrahi sonrası fizik tedavi almayan ve egzersiz yapmayan bireylerde fıtığın tekrar etme riski çok yüksektir.

Cerrahi sonrasında protokole uygun şekilde kademeli olara yüklenilerek hastanın bir an önce ayağa kalkması ve yürümesi sağlanır. Yapılan egzersizlerle hastanın kuvveti ve esnekliği arttırılır. Hastanın yapması ve yapmaması gerekenler konusunda eğitim verilir. Bu sayede hızlı bir şekilde iyileşme gerçekleşir ve hasta en kısa sürede günlük yaşamına döner.